Heterozja to termin używany w genetyce i hodowli, znany również jako bujność mieszańców.
Heterozja oznacza dodatkowy zysk, przekraczający średni poziom genetyczny dwóch ras rodzicielskich. Premia wynikająca z heterozji powinna wynosić około 5% w odniesieniu do produkcji i 10% w stosunku do liczby upadków, płodności, zdrowia oraz zdolności przeżycia. Dlatego też dla komercyjnych producentów mleka wpływ heterozji na zysk powinien być znaczący.
Chów wsobny
Globalna populacja rasy holsztyńsko-fryzyjskiej stała się z czasem bardziej wsobna, odnotowując roczny wzrost o ok. 0,1%. Powoduje to zwiększoną depresję wsobną, zwłaszcza w odniesieniu do liczby upadków, płodności i zdrowia krów oraz ich zdolności przeżycia. Wraz ze wzrostem stopnia pokrewieństwa pomiędzy poszczególnymi osobnikami, rośnie prawdopodobieństwo, że kojarzone ze sobą byki i krowy będą ze sobą blisko spokrewnione. Niestety, stosowanie genomicznie wyselekcjonowanych reproduktorów zdaje się tylko powiększać stopień chowu wsobnego w niektórych rasach bydła mlecznego.
Chów wsobny pozbawia producentów mleka dochodów, zwiększając liczbę martwych urodzeń, jednocześnie przyczyniając się do zmniejszenia płodności krów, odporności na choroby i do skrócenia długości życia stada. Ponieważ zarodki uzyskane w chowie wysoce wsobnym nie są witalne, prowadzi to do zmniejszenia płodności krów.
Dlaczego stosuje się krzyżowanie ras?
Krzyżowanie ras eliminuje obawy związane z chowem wsobnym. Jeśli rasy do krzyżowania są dobrze dobrane, skutki heterozji okazują się być odwrotnością następstw depresji wsobnej. Heterozja, oprócz przewagi rodzicielskiej (rasy), stanowi dodatkową korzyść i jest szczególnie cenna ze względu na takie cechy jak witalność, płodność, odporność na choroby i stan zdrowia.
Skuteczne krzyżowanie zaczyna się od dwóch najwyższej jakości ras. Rasy te, aby kontynuować swoje własne unikatowe cele hodowlane, muszą się dobrze uzupełniać i niezależnie od siebie odznaczać się wystarczająco dużą bazą selekcyjną. Połączenie dwóch ras o pożądanych cechach genetycznych nazywa się komplementarnością. Program krzyżowania powinien być dobrze zaplanowany i zorganizowany oraz wykorzystywać najlepsze reproduktory z ras, które pasują do warunków farmy mlecznej.
Liczba ras wykorzystywanych w systemach krzyżowania bydła mlecznego
Zakres heterozji uzyskiwanej w systemach krzyżowania różni się w zależności od liczby ras włączonych do rotacji. Tabela 1 ukazuje zakres heterozji realizowanej dla każdego pokolenia w systemach krzyżowania, które obejmują 2 lub 3 niespokrewnione rasy. Ogólnie rzecz biorąc, znalezienie więcej niż trzech ras, które są szczególnie dobrze dostosowane do określonego środowiska lub systemu zarządzania hodowlą, może być trudne.
Tabela 1. Heterozja przypadająca na pokolenie w przypadku krzyżowania z wykorzystaniem rotacji 2 lub 3 ras niespokrewnionych.
|
|
2 rasy |
3 rasy |
|
Pokolenie |
Procent heterozji |
|
|
1 |
100 |
100 |
|
2 |
50 |
100 |
|
3 |
75 |
75 |
|
4 |
63 |
88 |
|
5 |
69 |
88 |
|
6 |
66 |
84 |
|
7 |
67 |
86 |
|
8 |
67 |
86 |
|
9 |
67 |
86 |
Rotacyjne krzyżowanie rasy czerwonej norweskiej (NR) i holsztyńsko-fryzyjskiej (HO) może stanowić skuteczne podejście do krzyżowania, które obejmuje naprzemienne wykorzystanie ras NR i HO do uzyskiwania następnego pokolenia. A zatem, jałówki F1* pochodzące od ojców rasy NRF powinny być kojarzone z bykami czystej rasy holsztyńsko-fryzyjskiej; a ich potomstwo z reproduktorami rasy NRF; kolejne pokolenie potomstwa z ojcami rasy HO; itd.
Należy używać reproduktorów wysoko ocenionych na testach pod względem uzyskiwanego potomstwa
„Dobrze przeprowadzone” krzyżowanie może być postrzegane jako system kojarzenia osobników, który wykorzystuje doskonalenie genetyczne zachodzące w obrębie ras, a nawet poza nie wykracza. Stałe wykorzystywanie wysoko ocenianych i dobrze wypadających na testach potomstwa reproduktorów do sztucznej inseminacji ma znaczenie krytyczne dla poprawy genetycznej, niezależnie od systemu kojarzenia (hodowla czysta rasowo, czy krzyżowanie). Najlepsze wyniki zapewni wykorzystywanie do sztucznej inseminacji w schemacie krzyżowania najlepszych reproduktorów z każdej rasy, dobranych zgodnie z Państwa celami hodowlanymi.
Niestety, niektórzy producenci mleczni mogą interpretować korzyści płynące z krzyżowania ras, jako uzasadnienie do wykorzystywania krycia naturalnego przez reproduktory „różnych ras”, a nie sztucznej inseminacji. Taka praktyka w większości przypadków skutkuje uzyskaniem potomstwa o niższych walorach użytkowych.
Rasa czerwona norweska dla poprawy stanu zdrowia i płodności
Krowy należące do rasy czerwonej norweskiej to wysokowydajne bydło mleczne, które przez ostatnie 40 lat było selekcjonowane pod kątem jego cech zdrowotnych oraz płodności. Różne badania międzynarodowe dowodzą, że rasa czerwona norweska jest najlepsza pod względem zdrowia i płodności i stanowi opłacalny wybór rasy w dobrze zaprojektowanym schemacie krzyżowania.
To, w jaki sposób stosowanie bydła rasy czerwonej norweskiej wpływa na obniżenie kosztów, obejmuje niższe wskaźniki upadków cieląt i krów, wyższe współczynniki płodności oraz mniejszą liczbę przypadków zapalenia gruczołu mlekowego i występowania innych chorób (co prowadzi do mniejszego zużycia antybiotyków, rzadszych okresów wstrzymywania produkcji mleka i mniejszej liczby zabiegów weterynaryjnych). Wiele reproduktorów rasy czerwonej norweskiej jest również nosicielami genu bezrożności, którego odziedziczenie eliminuje potrzebę obcinania rogów cielętom.
*Osobniki F1 to pierwsze pokolenie powstałe w obrębie skrzyżowania dwóch różnych ras.
