Norsk rødt fe – NRF (norw.), czyli bydło norweskie czerwone lub rasa norweska czerwona, a po prostu norweskie czerwone lub norweska czerwona, to bydło powstałe w Norwegii z krzyżowania różnych ras miejscowych oraz niektórych innych europejskich. Użytkowane jest mlecznie, ale posiada też dobre cechy mięsne.

Pochodzenie

Norweskie bydło, jako odrębna rasa powstało w 1935 roku z krzyżowania starych ras norweskich z czerwonym bydłem szwedzkim oraz fińskim ayrshire. Te trzy rasy wywodzą się od szkockiej rasy ayrshire i od połowy XX wieku są spokrewnione.

NRF, to nowoczesna rasa uformowana oficjalnie w 1961 roku przez połączenie dwóch istniejących ras norweskich, które już były rasami mieszanymi – wschodniej czerwonej bezrożnej (ang. Red Polled Eastland, norw. Østlansk Rødkolle) zarejestrowanej w 1892 roku, później krzyżowanej ze szwedzką czerwono-białą i ayrshire, z wpływem holenderskiej rasy Dutch Black Pied oraz norweskiej czerwono-białej (norw. Norsk Rødt og Hvitt Fe) ustanowionej w 1939 roku, która również pochodziła z krzyżowania szwedzkiej czerwono-białej i ayrshire, ale z wpływem ras Hedmark i Red Troender. Przy czym ostatnia powstała w krzyżowaniu lokalnych ras Troender i Røros z ayrshire w XIX wieku. Później na nią wpływ miały rasy Målselv (norw. Målselvfe), rasa z Tromsø oraz z północnej Norwegii.

W 1963 roku połączono rasę NRF z rasą Dølafe, pochodzącą od lokalnego bydła z południowo-wschodniej Norwegii oraz z rasami Telemarksfe i ayrshire. W 1968 roku nastąpił dolew krwi norweskiej południowo-zachodniej lub Sør og Vestlandsfe. Ostatnia z nich (uznana w 1947 roku) powstała w wyniku połączenia ras Vestlandsk Fjordfe, Vestlandsk Raudkolle i Lyngdalsfe.

W latach 1969-1974 dolano do NRF krwi rasy hosztyńsko-fryzyjskiej (HF) z USA i Kanady. Jednak hodowcom norweskim od początku chodziło o stworzenie rasy odpornej na choroby, a nie bardzo wydajnej. Ponadto akcent kładziono również na cechy mięsne.

Przeczytaj więcej o bydle norweskim czerwonym

Hodowla obecnie

Zachowaniem tej rasy i kontynuacją hodowli zajmuje się Stowarzyszenie Hodowców Bydła Geno. Ono prowadzi księgi hodowlane i organizuje pokazy bydła. Księgi stadne są częścią Krajowego Rejestru Ksiąg Zarodowych. Dane będące podstawą obliczeń wartości hodowlanej rasy NRF są gromadzone przez Norweski System Rejestracji Stad Mlecznych. Ponad 90% wszystkich krów mlecznych w Norwegii jest nim objętych. Dane – początkowo tylko o mleczności krów, rozpoczęli gromadzić rolnicy z miejscowości Grimstad w 1898 roku.

Ponieważ hodowcy rasy NRF położyli nacisk na wydajność białka, a nie tłuszczu, w indeksie selekcyjnym nie ma kryterium dotyczącego tego składnika mleka. Ze względu na prowadzenie hodowli uwzględniającej mięsność, w indeksie selekcyjnym 6% reprezentują cechy mięsne, a do testowania kierowane są buhaje o przyrostach dziennych przekraczających 1400 g. Liczy się u nich tempo przyrostu. Za zwierzęta sprzedawane na rzeź rolnicy uzyskują wyższe ceny uwzględniające zdrowotność, dobry wzrost i umięśnienie.

Charakterystyka zdrowotna jest dokumentowana od 1978 roku w całkowitym indeksie hodowlanym (ang. TMI, Total Merit Index) obejmując zdrowie wymion, racic i odporność na choroby. Dane o płodności na podstawie liczby unasienień były już ewidencjonowane w nim od 1971 roku. Indeks płodności córek stanowi w TMI 9%, a uwzględnia się w nim liczbę unasienień (krowa i jałówka) oraz długość przestoju poporodowego.

Aktualnie w hodowli NRF używa się nadal buhajów szwedzkich czerwonych i fińskich ayrshire. W 2016 roku rasa NRF stanowiła ok. 85% pogłowia bydła w Norwegii oraz ok. 99% krajowego pogłowia bydła mlecznego. Obecnie w Norwegii jest ok. 200 tys. krów mlecznych, z czego ok. 92% to krowy NRF.

Obecnie nasienie tej rasy jest eksportowane do ponad 20 krajów, więc geny tego bydła można spotkać już w wielu miejscach na kuli ziemskiej. Pozytywny dolew jej krwi jest widoczny w USA, Europie i Azji. Między innymi rasa ta była krzyżowana z rasami mlecznymi w Irlandii oraz używano ją do poprawy niektórych cech rasy fryzyjskiej.

Eksterier

Wbrew nazwie, umaszczenie NRF może być też czarne lub łaciate – czerwono-białe i czarno-białe. Bydło to ma dominujący gen czarnego ubarwienia, podobnie jak bydło rasy HF. Gen czarnej barwy jest obecny w populacji tej rasy od lat 40 ubiegłego wieku. Jej hodowcy poza Norwegią mają do dyspozycji nasienie buhajów czerwonych i czarnych.

U tej rasy wyraźne jest zróżnicowanie pokroju objawiające się bezrożnością lub posiadaniem rogów bez względu na płeć. W Norwegii około 34% cieląt rodzi się bez rogów. Cała populacja tej rasy jest w 50% bezrożna. Hodowcy chcą dążyć do uzyskania całkowitej bezrożności. Potomstwo bezrożonego buhaja i bezrożnej krowy (są one homozygotami) też rodzi się bez rogów, co u bydła jest cechą dominującą.

Cechy użytkowe

Selekcja prowadzona wśród populacji NRF sprawiła, że uzyskano zwierzęta zdrowe, płodne i wytrzymałe. Cielęta są silne i zdrowe, a ich śmiertelność jest niewielka w porównaniu z innymi rasami bydła mlecznego. Z indeksu TMI wynika, że martwych cieliczek rodzi się poniżej 3%, a buhajków ok. 3%. Częstotliwość powikłań poporodowych jest niewielka. Jedynie w przypadku 2,2% wycieleń zgłaszane są poważne problemy. Krowy średnio żyją dłużej niż samice innych ras. Ponadto, dzięki selekcji w kierunku wycieleń, uzyskano krowy łatwo cielące się.

Selekcja krów jest też prowadzona w kierunku odpowiedniego potencjału udojowego, szybkości oddawania mleka i jego przepływu oraz płodności. Średnia wydajność mleczna wynosi około 8460 l mleka ECM (ang. Energy Corrected Milk, pol. mleko o skorygowanej zawartości energii). W roku 2020 najlepsze norweskie stada odnotowały średnią wydajność na poziomie 12 tys. kg mleka ECM, przy maksymalnej wynoszącej ponad 16 tys. kg. Średnia zawartość tłuszczu i białka w mleku wyniosła w całej populacji we wszystkich laktacjach w roku 2022 odpowiednio 4,28 i 3,54%.

Nieco ponad 90% pogłowia krów nie wymaga leczenia mastitis. Przeciętna liczba komórek somatycznych (LKS) wynosi 70645 w 1 ml mleka. Średnio zapalenia wymienia występują u 6,6% pierwiastek oraz u 16,6% wieloródek.

Okres międzywycieleniowy trwa 12,3 miesięca, średnia liczba zabiegów skutecznej inseminacji wynosi 1,6 – łącznie u jałówek i krów, a 1,4 wyłącznie u krów. Jałówki pierwszy raz cielą się w wieku 25,5 miesiąca. Z badań wynika, że okres rui u NRF trwa dłużej niż u krów rasy HF, a jej objawy są wyraźniejsze i liczniejsze.

Krowy NRF są przystosowane do doju w robotach udojowych. Obecnie około 40% hodowców tej rasy w Norwegii, do których należy 61% krów, doi je automatycznie. Prawie 63% norweskiego mleka jest pozyskiwane w ten sposób. Krowy te posiadają pożądane cechy: dobre zachowanie, sprzyjającą budowę wymienia, odpowiednią szybkość oddawania mleka i dobrą lokomocję.

Około 80% reproduktorów rasy NRF posiada genotyp A2A2 kazeiny. Wyniki oceny wartości hodowlanej buhajów dopuszczonych do rozrodu są wyliczane na podstawie wydajności co najmniej 250 córek. W tabeli 1 przedstawiono udział odpornych na różne choroby córek buhajów tej rasy w ich populacji.

 

Tab. 1 Udział wszystkich córek reproduktorów rasy NRF odpornych na różne choroby

(w % populacji córek)

 

Nie wymagają leczenia:	Udział (%)
gorączki mlecznej	97,2
ketozy	98,9
torbieli jajników	98,3
klinicznego zapalenia wymienia	90,2
cichej rui (brak hormonalnej synchronizacji rui)	97,3

 

Bydło rasy NRF ma spokojny temperament. Krowy ważą średnio ok. 609 kg, a buhaje – ok. 1000 kg. Średnia wysokość krowy w kłębie wynosi od 135 do 137 cm, a buhajów – 140 do 150 cm. Należy pamiętać, że potrzeby bytowe są funkcją masy ciała, a więc mniejsza krowa potrzebuje mniej paszy na ich zaspokojenie niż większa.

Rasa ta jest reklamowana jako bardziej przyjazna dla środowiska w porównaniu z innymi rasami mlecznymi.

Krzyżowanie z rasą holsztyńsko-fryzyjską

Rasy NRF i HF uzupełniają się. Druga z nich jest od 30 lat uznawana za dominującą rasę mleczną ze względu na wysoką produkcję mleka, jednak problemem staje się chów wsobny – inbred (chów w pokrewieństwie), który corocznie zwiększa się. Choć selekcja genomowa znacznie przyspiesza postęp hodowlany, uważa się, że stosowanie buhajów wyselekcjonowanych w ten sposób zwiększa u niektórych ras stopień inbredu.

Krzyżowanie rotacyjne ras NRF i HF

Źródło: Geno

Oznaczenia: NR – norweska czerwona (NRF), H – holsztyńsko-fryzyjska (HF)

Rotacyjne krzyżowanie NRF z HF, to naprzemienne wykorzystywanie obu ras. Jałówki F1 (oznaczenie F, określające potomstwo pochodzi od łacińskich słów: filius – syn, filia – córka) pochodzące po ojcach rasy NRF należy kojarzyć z buhajami czystej rasy HF. Z kolei ich potomstwo z buhajami rasy NRF, kolejne z buhajami HF itd.

Taki sposób postępowania prowadzi do udoskonalenia płodności, łatwości wycieleń i przeżywalności cieląt, wzmocnienia racic i nóg, zwiększenia odporności, zwłaszcza gruczołu mlekowego na mastitis, ale też i na inne choroby, produkcji suchej masy w mleku na poziomie zbliżonym do rasy HF. Produkcja mleka mieszańców jest porównywalna z produkcją krów HF w gorszych stadach, a w wysokoprodukcyjnych jest niższa niż u czystego rasowo bydła HF.

Z danych indeksu Feed$aved (istniejącego od 2021 roku) wynika, że córki mieszańce NRF i HF mogą pobierać dziennie o ok. 0,7 kg mniej suchej masy, a po buhajach NRF o najlepszych cechach wg tego indeksu, nawet o ok. 1,15 kg niż czystorasowe HF.

Z powodu spokrewnienia NRF, szwedzkiej czerwonej i ayrshire w krzyżowaniu międzyrasowym z bydłem HF nie zaleca się ich jednoczesnego użytkowania.

Krzyżowanie z innymi rasami

W krzyżowaniu rotacyjnym z NRF można użyć dwóch lub trzech ras. Mieszańce z nimi posiadają cechy rasy norweskiej.

Podsumowanie

Rasa NRF, to europejska rasa bydła mlecznego posiadająca geny wielu lokalnych ras norweskich oraz niektórych ras europejskich. Prowadzenie konsekwentnej hodowli przez 50 lat w określonym celu sprawiło, że uzyskano zwierzęta bardzo odporne na różne schorzenia (zmniejszenie stosowania antybiotyków), wydajne, przyjaźniejsze środowisku oraz wyeliminowano negatywną korelację pomiędzy wydajnością a cechami zdrowotnymi i reprodukcyjnymi. Rasa ta nadaje się do krzyżowania z innymi rasami, poprawiając wiele ich cech mlecznych i mięsnych (heterozja), ale głównie zdrowotność. Pozytywne cechy rasy NRF są skutecznie przekazywane na potomstwo (mieszańce) z innymi rasami.

dr hab. Piotr Dorszewski

Kujawsko-Pomorski Ośrodek

Doradztwa Rolniczego w Minikowie

Literatura u Autora

1. Pawlak H., 2013. Znane i mniej znane rasy bydła. Pro Agricola Sp. z o.o., Gietrzwałd.
2. Sveberg G., Waldmann A., Ropstad E., 2015. Comparison of Holstein-Friesian and Norwegian Red dairy cattle for estrus length and estrous signs. J. Dairy Sci. 98, 4, 2450–2461. http://dx.doi.org/ 10.3168/jds.2014-8905
3. https://www.norwegianred.com/pl